Svega četiri godine posle pojave prve serije razglednica sa motivima Beograda, koje je izdao beogradski knjižar Velimir Valožić (1895), putovala je najstarija nama poznata razglednica sa ilustracijama Aranđelovca. Bilo je to vreme kada tek ulazi u modu pisanje i slanje razglednica, kada je bilo malo fotografa, a još manje izdavača razglednica u Srbiji.
Ubrzo će postati poželjno, pa čak i obavezno, da ih prijatelji i rođaci šalju sa svojih putovanja, a albumi prepuni razglednica će stajati na stolovima dnevnih soba kako bi ih vlasnici lakše pokazivali svojim gostima.
Po pravilima koja je država propisala, ili bolje rečeno samo prihvatila 1897. godine, revers razglednica je bio predviđen isključivo za poštansku marku i adresu na koju je ona upućena, a marka je, kao i danas, morala biti poništena žigom pošte mesta iz kog se šalje.
Tako je i sa najstarijom razglednicom Aranđelovca: poštanska marka u zelenom tonu, sa likom kralja Aleksandra Obrenovića, vrednosti 5 para, poništena je žigom aranđelovačke pošte.
Razglednica je poslata iz Aranđelovca 9. jula 1899. godine na ime sekretara otomanskog poslanstva u Beogradu Asim-beg Efendije koji će, sudeći po istorijskim izvorima, postati otomanski poslanik u Sofiji, a potom, verovatno i ministar inostranih dela Otomanske imperije. Adresa je ispisana crnim mastilom, latiničnim slovima, na francuskom jeziku.
Sadržaj (poruka) pisani su, po pravilu, na aversu razglednice. Međutim, za razliku od dopisnica, razglednice su imale i slikovni prikaz (ilustraciju) koji je zauzimao 2/3 aversa.
Najstarije razglednice izdate u Srbiji na aversu su imale motive gradova, često ukrašene različitim ornamentima, štampane u crno-beloj tehnici ili su bile ručno kolorisane. Mada je Bukovička banja krajem XIX veka bila jedna od najpopularnijih banja u zemlji, banja Kisela voda, kako se tada nazivala, nije se našla na aversu ove razglednice kao primarni motiv.
Aversom dominiraju dva fotografska motiva varoši smeštena na gornjoj polovini razglednice: panorama (veduta) Aranđelovca krajem XIX veka (levo) i motiv aranđelovačke crkve (desno).
Veduta je snimljena sa Risovačkog brda, a na njoj se, nekako ističe dvospratna zgrada iza koje se nazire duga, aranđelovačka glavna ulica. Na motivu je, iznad padina planine Bukulje, ćiriličnim slovima ručno ispisan naziv motiva – „Aranđelovac“ (tekst je grebanjem upisan na staklu negativa sa kog je vršeno umnožavanje).
Motiv aranđelovačke crkve posvećene Arhangelu Gavrilu, nalazi se desno od snimka varoši. Iznad ovog motiva nalazi se natpis: „Aranđelovačka crkva i Bukulja“. Oba motiva uokvirena su ramom ukrašenim geometrijskim (stilizovani rombovi), floralnim (listovi) i zoomorfnim motivima (ptići u gnezdu).
Pored ova dva, dominantna, uočavaju se još dva manja, u kompoziciju diskretno uklopljena motiva. Motiv prirode (jezero sa čamcem, šuma, sunce i životinje, verovatno divljač, na obali pored jezera) koji se nalazi odmah ispod vedute Aranđelovca svakako nije fotografski snimak načinjen u Bukovičkoj banji, ali je njegova svrha da posmatrača podseti na ono po čemu je Aranđelovac bio poznat – na banju, koja se krajem XIX i početkom XX veka nazivala baš onako kako je izdavač razglednice i zabeležio ispod motiva – „Aranđelovačka Kisela voda“.
Zbog tehnike autotipije, kojom je razglednica umnožena (mada se u to vreme češće koristila tehnika kolotipije), teško je raspoznati da li se u kvadratu koji anđeo pridržava desnom rukom, nalazi motiv crkve brvnare u Darosavi.
Za pisanje saopštenja (poruke, sadržaja) predviđena je 1/3 aversa, u ovom slučaju u donjem desnom uglu prednje strane razglednice. Tekst je ispisan crnim mastilom, arapskim pismom:
„Pozdrav! Posetio sam dva kontinenta i sutra se vraćam u domovinu. Ljubim sve i pozdravi Bekra*.“
Po prevodu profesora istorije iz Turske.
Inače, ova najstarija razglednica je Aranđelovac, kao što smo naveli, napustila 9. jula davne 1899. godine. Njeno putovanje završeno je povratkom u naš grad polovinom decembra 2021. godine, zahvaljujući našem sugrađaninu Vladimiru Jovanoviću koji ju je preuzeo od Branislava Jovanovića, jednog kolekcionara iz Mladenovca.
*arapsko muško ime.
Autor teksta: Zorica Petrović Stopić, viši kustos Narodnog muzeja u Aranđelovcu.
