Jedna od najstarijih poznatih šumadijskih mehana bila je Mandina mehana, podignuta 1826. godine. Bila je to najstarija zgrada u šoru koji se 1839. godine počeo formirati u selu Vrbici (današnji Aranđelovac).
Zabeleženo je da je tridesetih godina XIX veka na Kiseloj vodi u Bukoviku, susednom selu, postojala još jedna mehana u kojoj se mesio hleb i služilo ovčije pečenje. Tokom XIX veka, pod turskim, ali i evropskim uticajem, prepliću se kafane, mehane i gostionice.
Kafane, skromno opremljene, češće su otvarane u varošima nego u selima, i to u blizini pijace ili u glavnoj ulici u naselju.
Muškarci su svakodnevno odlazili u kafane, dok su za praznike i zabave dolazili sa porodicama.
U njima se odvijao društveni život, održavale pozorišne predstave, učili prvi plesni koraci uz tanc-majstora, diskutovalo se o politici (neiscrpna tema svakog vremena), pričali vicevi uz po koju šljivovicu ili čašu vina. Moglo se poručiti i neko kuvano jelo uz salatu, posle špricer i kafa. Održavane su zabave, politički skupovi, sastanci i slave esnafskih udruženja.
I danas postoje kafane, ali se više posećuju kafići, moderni ugostiteljski objekti u kojima se služe sve vrsta pića. Restorani su danas popularni među porodičnim i poslovnim ljudima. U prijatnom ambijetnu, ljubazni vlasnici i konobari služe hranom i pićem po izboru, uz obaveznu ponudu jela sa roštilja.
U varošima i gradovima se tokom druge polovine XX veka, pa do danas otvaraju usko specijalizovani restorani: riblji restorani, lovački restorani, ćevabdžinice, pečenjare, picerije, restorani brze hrane (fast-fud/fast food).
Poslednjih decenija sve su brojniji etno restorani, koji pripremaju stara šumadijska jela: kačamak, jagnjetinu i teletinu ispod sača, krompir ispod sača uz domaći hleb iz furune, domaće lepinje i somun. U ponudi su domaće suvo meso, sir i kajmak. Na njihovom meniju najčešće se nalaze predjela i čorbe sa prefiksom šumadijski, čobanski, pastirski, kao i kuvana jela i jela sa roštilja.
Svrha današnjih ,,etno” restorana je čuvanje od zaborava i prezentovanje starih jela, prilagođenih savemenim uslovima života, što oni delimično i uspevaju. Serviranje hrane obično se obavlja u zemljanim posudama, a posluživanje je u ambijentu koji svojim uređenjem podseća na stare šumadijske kuće, što na goste ostavlja utisak prijatne, domaće atmosfere.
Autor teksta: Lila Drobac-Krstić
Tekst preuzet iz knjige: Počnimo od pogače – Kultura ishrane u Šumadiji (tradicionalno i savremeno), autora Lile Drobac-Krstić i Zorice Petrović
Knjiga “Počnimo od pogače” može se kupiti u Narodnom muzeju Aranđelovac po ceni od 1100 dinara.
